Gisteravond zijn we opgebleven – zo noemen we het tegenwoordig als we later dan 9 uur naar bed gaan met z’n allen – om Tegenlicht-aflevering ‘Ons basisinkomen’ te kunnen zien. Rutger Bregman zou ons laten zien wat de huidige staat is van het denken over het basisinkomen. Het burgerschapsdividend met een veel mooiere en toepasselijke term, zo leerde ik in de voorstukjes al. Ik vond het een ontzettend inspirerende aflevering van Tegenlicht en hoop dat jij het interessant genoeg vindt om ook te gaan kijken!

Het basisinkomen is een term of idee dat op veel weerstand stuit. Zowel aan de linker- als rechterkant van de politiek zijn er zowel voor- als tegenstanders. En dat is gek. Blijkbaar is het een onderwerp dat niet zo goed past binnen ofwel de liberale ofwel de sociale gedachte. Terwijl een basisinkomen, in welke vorm dan ook, volgens onderzoek een zeer effectieve manier is om als overheid je geld uit te zetten:

• Er is geen groot controle-apparaat nodig, geen batterij aan ambtenaren om ingewikkelde wetgeving en beleid uit te laten voeren.
• Het basisinkomen is onafhankelijk van het bestaande inkomens en discrimineert daarmee niet tussen arm en rijk.
• Met een basisinkomen dat onvoorwaardelijk is, vallen veel zorgen van gezinnen in armoede weg en ontstaat er ruimte om te werken aan gezondheid en persoonlijke ontwikkeling. Het gevolg is dat er minder werkloosheid is, minder zorg nodig is en kinderen het beter doen op school.

Het lijkt een heel modern idee, maar feitelijk had president Nixon begin jaren 70 al grote plannen met een vorm van het basisinkomen. Ik vond het bizar om me te realiseren dat een relatief klein aantal personen er toen voor heeft gezorgd dat het basisinkomen er niet kwam. Stel je voor als er net wat meer mensen voor het voorstel hadden gestemd. Hoe had de wereld er uit gezien als een invloedrijk land als de VS dit al in de jaren 70 had ingevoerd? Of als Hillary Clinton campagne had gevoerd met de leus ‘Alaska for America’, met als doel het systeem van basisinkomen in de staat Alaska te dupliceren naar heel de VS? Dit was ze oorspronkelijk namelijk van plan!

Wat we van de geschiedenis en de wetenschap leren, is dat een basisinkomen positieve effecten heeft en regelmatig als optie op de politieke agenda heeft gestaan. Tegelijkertijd leren we ook dat het op veel weerstand stuit. Deels door álle machthebbers, dus onafhankelijk van hun politieke idealen. “Je moet het slechts aan een selecte groep geven, want niet iedereen zal een basisinkomen goed gebruiken,” is dan het argument. Een typisch argument, zo heb ik nooit eerder beseft, waarmee de elite zorgt dat het de elite blijft. In rechtse hoek is er daarnaast weerstand tegen het idee van ‘Gratis geld voor iedereen’, zoals Bregman zijn boek genoemd heeft. Werken voor je geld, dat is het liberale devies.

Het meest intrigerend en inspirerend aan de aflevering vond ik dus de shift van basisinkomen naar burgerschapsdividend. Deze twee concepten komen praktisch gezien op hetzelfde neer, maar de uitleg is compleet anders. Het voorbeeld dat in de aflevering aan bod komt: in Alaska is op een gegeven moment een start gemaakt met olieboringen. In plaats van de olie-business te privatiseren heeft de staat gezegd “die olie is eigenlijk van iedereen in Alaska, en dus moet iedereen van de opbrengsten mee profiteren”. Sindsdien krijgt iedereen in Alaska een deel van de winst uitgekeerd. Een dividend dus.

De mogelijkheden hiervan zijn mindblowingly prachtig. Je kunt sociale duurzaamheid combineren met het tegengaan van klimaatverandering, stimuleren van gezonde voeding, werken aan natuurbehoud, noem maar op. Als je het dividend koppelt aan een fikse belasting op bijvoorbeeld CO2-uitstoot of luxeproducten of juist aan de opbrengsten van natuurtoerisme… Dan krijg je eindelijk aan alle kanten positieve prikkels voor verandering in plaats van perverse prikkels. En profiteert iedereen van het gemeenschappelijk ‘bezit’ dat Nederland heet.

Ben jij nieuwsgierig geworden naar de aflevering ‘Ons basisinkomen volgens Rutger Bregman’ van Tegenlicht? Kijk hem dan hier terug. En laat me vooral weten wat je er van vond!